Dünya üstünde herhangi bir noktanın sahip olduğu alana coğrafi konum denir ve Türkiye coğrafi konumu iki başlık altında incelenmektedir. Ayrıca coğrafi konumun anlaşılması için bilinmesi gereken bazı kavramlar vardır. Bunlar:
- Enlem: Herhangi bir noktanın ekvatora olan derece, dakika ve saniye gibi açısal uzaklığıdır.
- Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç noktasına olan açısal mesafesidir.
- Ekinoks: Gece ve gündüz sürelerinin eşitlendiği zaman dilimidir.
- Oğlak Dönencesi: Dünyanın güney yarım küresinden geçtiği varsayılan 23 derece 27 dakikalık enlemdir.
- Yengeç Dönencesi: Dünyanın kuzey yarım küresinden geçtiği varsayılan 23 derece 27 dakikalık enlemdir.
- Çizgisel Hız: Dünyanın sahip olduğu dönüş hızının her enleme göre gösterdiği farklılıktır.
Türkiye’nin coğrafi konumu özel ve matematik konum altında incelenmektedir.
Türkiye Coğrafi Konumu : Türkiye’nin Özel Konumu Nedir?
Özel konum Türkiye coğrafi konumu için iklim, nüfus, yerleşim, ulaşım, ticaret ve tarım gibi jeopolitik faaliyetlerini etkileyen konumdur. Özel konumun Türkiye üzerindeki etkileri şunlardır:
- Ülkenin üç tarafı da denizlerle kaplıdır.
- Özel konumundan dolayı ortalama olarak yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Ortalama yükseltinin fazla olmasından dolayı da gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki farkı fazladır.
- Sınır komşu ülkeleri petrol açısından oldukça zengindir.
- Avrupa ülkelerine yakın olması ekonomik açıdan büyük önem taşımaktadır.
- Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir köprü görevi üstlenmektedir.
- İpek, baharat gibi önemli transit ticaret yollarına sahiptir.
- İklim çeşitliliği fazladır.
- Yer şekilleri çeşitlilik göstermektedir.
- Zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir.
- Tarım açısından zengindir.
- Çanakkale Boğazı ve İstanbul Boğazı’na sahiptir. Özel konum açısından stratejik önem kazanmıştır.
- Aynı anda 4 mevsim yaşayabilen bir ülkedir.
- Jeolojik olarak 3. ve 4. Zaman diliminde oluşumunu tamamlamış genç bir ülkedir.
Türkiye Coğrafi Konumu : Türkiye Özel Konumu ve Ekonomi İlişkisi
Türkiye tarım alanlarının dar olmasına rağmen tarım çeşitliliği açısından oldukça zengindir. Petrol ve doğalgaz bakımından zengin ülkelere komşuluk etmesi sayesinde ısınma ve yakıt gibi ihtiyaçların karşılanmasına imkan sağlamaktadır.
Üç tarafının denizler ile örtülü olması balık çeşitliliğine ve balıkçılık sektörüne olanak sağlamaktadır. Ayrıca kıyıların varlığı ve balıkçılık sayesinde deniz turizmi gelişim göstermiştir. Ekonomiye bir diğer büyük katkısı ise ticaret limanlarının varlığıdır.
Türkiye coğrafi konumu transit ticareti geliştirmiştir. Komşu ülkelerin fazla olması, transit ticaret, sınır kapıları ve köprüler ile ticaretin gelişimini sağlamıştır.
Türkiye’nin Komşu Olduğu Ülkeler
Türkiye’nin coğrafi konumu itibariyle komşu olduğu ülkeler kara ve yakın deniz olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Avrupa Kıtası’ndan komşu olduğu ülkeler Yunanistan ve Bulgaristan’dır. Asya Kıtası’ndan komşu olduğu ülkeler ise Gürcistan, Ermenistan, İran, Irak, Suriye ve Azerbaycan (Nahçıvan).
1 – Nahçıvan
Nahçıvan Azerbaycan’a bağlı özerk bir ülkedir. Ülkenin kuzey ve doğu bölgesi Ermenistan, güney ve batı bölgesi ise İran ile çevrilidir. Türkiye ile olan sınırı ise kuzey batı bölgesindedir. Sınır bölgesi Dilucu Sınır Kapısı’dır. Türkiye’nin sınır komşuları arasındaki en kısa bağlantı Nahçıvan’dır.
2 – Gürcistan
Artvin Hopa ile başlayıp Ermenistan sınırına kadar uzayan sınır bölgesidir. Sarp, Aktaş ve Türközü olarak üç tane sınır kapısı mevcuttur. Azerbaycan’daki petrol, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Hattı Gürcistan sınırından temin edilmektedir.
3 – İran
Türkiye-İran sınır bölgesi 4 farklı sınır kapısı ile çevirilidir. Bunlar Gürbulak, Kapıköy ve Esendere sınır kapılarıdır. Kapıköy Sınır Kapısı üzerinden demiryolu hattı geçmektedir. En önemli sınır kapısı Gürbulak’tır. Çünkü İran üzerinden kara yolu ticaretiyle tüm mallar bu sınır kapısından geçmektedir. Trabzon Limanı ve Ovit Geçidi İran’a çok yakındır. Yapılan tüm ticaret bu liman ve geçit üzerinden sağlanmaktadır. Türkiye coğrafi konumu görüldüğü üzere birçok açıdan önem taşımaktadır.
4 – Ermenistan
Türkiye-Ermenistan sınır bölgesi Nahçıvan’da son bulmaktadır. Türkiye’nin Ermenistan’a bağlı olan üç tane sınır kapısı vardır. Bunlar Alican, Akyaka ve Dilucu sınır kapılarıdır. Ancak Ermenistan’ın Azerbaycan’ı Karabağ Savaşı sırasında işgal etmesinden dolayı sınır kapıları 1993’ten bu yana kapalıdır.
5 – Irak
Türkiye’de doğan Fırat ve Dicle nehirleri Suriye ve Irak’tan geçmektedir. Irak sınır bölgesinde 2 adet sınır kapısı mevcuttur. Bunlar Habur ve Üzümlü sınır kapılarıdır. En önemli sınır kapısı Habur’dur. Çünkü Türkiye’nin en işlek ikinci sınır kapısıdır.
6 – Suriye
Türkiye-Suriye sınır bölgesini çevreleyen iki adet sınır kapısı vardır. Bunlar Nusaybin ve Akçakale sınır kapılarıdır. Nusaybin sınır kapısından demiryolu hattı geçmektedir. Türkiye’nin en uzun sınır bağlantısı Akçakale’dir.
Türkiye’nin Matematik Konumu
Matematik konum yeryüzünde herhangi bir noktanın enlem ve boylam değerlerine göre sahip olduğu konumdur. Diğer adı ise mutlak konumdur. Mutlak konum ile ilgili bilinmesi gereken bazı kavramlar vardır. Bunlar:
- Enlem ve Paralel: Enlem yeryüzündeki herhangi bir noktanın ekvatora olan mesafesidir. Açısal bir değere sahiptir. Enlem değerlerine göre birer derece boşluklar ile çizilen çemberler ise paralel olarak adlandırılır. Enlem ve paralel terimleri birbiri yerine kullanılabilmektedir.
- Boylam ve Meridyen: Paralelleri dik açılar ile keserek bir kutuptan diğerine uzanan yarım çemberler meridyen olarak adlandırılır. Boylam ise meridyenlerin başlangıç çizgisine olan uzaklığının sayısal değeridir. Boylam ve meridyen terimleri birbiri yerine kullanılabilmektedir.
Türkiye coğrafi konumu, 36’-42’ kuzey paralelleri ile 26’-45’ doğu meridyenleri arasındadır.
a – 26’-45’ Boylamlarının Türkiye Üzerindeki Etlileri
-
- Türkiye’nin ulusal saati başlangıç meridyeninin saatinden daha ileridir.
- Batıdan doğuya gidildikçe saat ileri doğru artar.
- Doğu ve batı bölgeleri arasında 76 dakikalık yerel saat farkı mevcuttur.
b – 36’-42 Enlemlerinin Türkiye Üzerindeki Etkileri
Türkiye bulunduğu kuzey paralelleri nedeniyle sahip olduğu birkaç farklı özelliğe sahiptir. Bu özelliklerin doğurduğu birçok da sonuç vardır. Bunlar:
Kuzey Yarım Küre’de Yer Alır
Türkiye üzerinde güneyden kuzeye doğru gidildikçe:
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür.
- Sıcaklık azalma gösterir.
- Buharlaşma oranı ve tuzluluk oranı azalma gösterir.
- Çizgisel hızı azalır.
- Gece ile gündüz arasındaki süre artar.
- Türkiye coğrafi konumu nedeniyle 21 Haziran’da en uzun gündüz ve 21 Aralık’ta en uzun gece yaşanır.
- Güney yönünden gelen rüzgarlar sıcaklığı yükseltirken, kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürmektedir.
Orta Kuşakta Yer Alır
- Aynı anda 4 mevsim yaşanmaktadır.
- Yıllık olarak sıcaklık farkı yüksektir.
- Akdeniz iklim kuşağına sahiptir. Bu nedenle maki bitki örtüsü görülmektedir.
- Batı rüzgarları kuşağında yer almaktadır.
- Yağış çeşitlerinden cephe yağışları etkindir.