Şeyhi: Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği
Hayatı
Şeyhi, gerçek adıyla Yusuf Sinan, 15. yüzyılda yaşamış önemli bir Türk divan şairidir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1431 yılında vefat ettiği kabul edilmektedir. Kütahya yöresinden olan Şeyhi, Germiyan bölgesinin köklü ailelerinden birine mensuptur ve bu nedenle Germiyanlı Şeyhi olarak da bilinir. Ayrıca, tabiplik mesleğinden dolayı Hekim Sinan olarak da tanınmıştır. Hacı Bayram-ı Veli’ye intisabı nedeniyle Şeyhliğe sahip olmuştur.
Eğitimine Kütahya’da başlamış, burada Şair Ahmet gibi dönemin âlimlerinden dersler almıştır. İran’a giderek tıp, diğer ilimler ve tasavvuf üzerine eğitim görmüş, Seyyid Şerif Cüceni gibi büyük âlimlerle birlikte bulunmuştur. İran’dan döndükten sonra Ankara’da Hacı Bayram-ı Veli’nin talebesi olmuş ve Şeyhi mahlasını alarak memleketine geri dönmüştür. Burada bir Attar dükkânı açmış ve hekimlik yapmıştır. Aynı zamanda Germiyan Beyi Yakup Bey’in hususi tabibi ve arkadaşı olmuştur.
Eserleri
Şeyhi’nin bilinen başlıca eserleri şunlardır:
- Divan: Şeyhi’nin kaside, gazel ve diğer şiir türlerini içeren eseridir. İstanbul kütüphanelerinde altı yazma nüshası bulunmaktadır. Türk Dil Kurumu tarafından tıpkı basımı yapılmıştır ve 20 kaside, 2 terkip-i bend, 3 terci, 2 müstezat ve yaklaşık 200 gazel içerir.
- Harname: Mizahi bir dil ile yazılmış fabl türünde bir mesnevidir. Yük taşıyan çelimsiz bir eşeğin kendini boğa olarak görmek istemesi ve bu bağlamda gelenleri hicvetmesi konu alınır. Eser, 4 bölümden ve 126 beyitten oluşur ve Faruk Timurtaş tarafından neşredilmiştir.
- Hüsrev ü Şirin: Şeyhi’nin en bilinen mesnevisi olup, çok sayıda nüshası mevcuttur. 1963 yılında Faruk Timurtaş tarafından yayınlanmış, 1980 yılında ise ikinci baskısı yapılmıştır.
- Ney-name ve Hap-name: Bu eserlerin içeriği hakkında daha fazla bilgi bulunmamaktadır, ancak Şeyhi’nin çeşitli konularda kaleme aldığı diğer eserleridir.
Edebi Kişiliği
Şeyhi, kaside ve mesnevi türlerinde önemli bir divan şairidir. Dönemin edebi anlayışına önemli katkılarda bulunmuş, özellikle mizahi üslubu ve hicivleriyle dikkat çekmiştir. Harname adlı eserinde, mizahi bir şekilde eşeği hicvetmesi, edebi kişiliğinin önemli bir örneğidir. Şiirlerinde genellikle din dışı ögeleri tercih etmiş, tasavvuf eğitimine rağmen bu ögeleri kullanmaktan kaçınmamıştır.
Osmanlı sarayına yakınlığı ile bilinen Şeyhi, padişahın hekimlerinden biri olarak da tanınmıştır. Padişahın isteği üzerine Hüsrev ü Şirin‘in Türkçe tercümesini yapmaya başlamış, ancak bu işi tamamlayamadan vefat etmiştir. Şeyhi’nin edebi kişiliği, erken dönem Divan Edebiyatı’nın gelişiminde önemli bir rol oynamış, eserleri ve şiirleriyle bu döneme önemli katkılarda bulunmuştur.