Şemsettin Sami: Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
Hayatı
Şemsettin Sami, 1 Haziran 1850’de Güney Arnavutluk’ta doğmuştur. Babası tımar beyi, annesi ise İmrahor İlyas Bey’in soyundandır. Orta öğrenimini Yunanistan sınırları içindeki Yanya (Janina) eyaletinde tamamlamıştır. Eğitim hayatı boyunca Arapça ve Farsça dersleri almış, aynı zamanda Latince, Rumca, Fransızca ve İtalyanca öğrenmiştir.
Ailesini küçük yaşta kaybettikten sonra, beş kardeşiyle birlikte abisinin yanına Yanya’ya taşınmıştır. Burada 8 yıllık Rum lisesine kaydolmuş ve eğitimini 7 yılda tamamlamıştır. 1871 yılında İstanbul’a gelerek Matbuat Kalemi’nde çalışmaya başlamıştır. Sirac ve Hadika gazetelerinde görev aldıktan sonra 1872’de ilk romanı “Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat”ı yazarak edebi kişiliğini ortaya koymuştur. Çalıştığı gazete Yeni Osmanlılar lehine yayın yaptığı için kapatılmıştır. 1874’te Fransızcadan çevirdiği “İhtiyar Onbaşı” adlı oyunu sahnelemiş, ardından Arnavut sorunlarını ele alan bir oyunla Gedik Paşa Tiyatrosu’nda performans sergilemiştir.
Aynı yıl Trablusgarp’a giderek Vilayet gazetesinin yönetmenliğini yapmış, 1876’da Sabah gazetesini Mihran Efendi Nakkaşyan ile birlikte yayımlamaya başlamıştır. 1877’de kısa süreliğine Rodos valiliği yaptıktan sonra 1880’de Abdülhamid II tarafından saraya alınarak Teftiş-i Askeri Komisyonu’nun kâtipliğine atanmıştır. Bu görev süresince eserleri üzerine çalışmalarını sürdürmüştür. Şemsettin Sami, 19 Ocak 1912’de İstanbul’da hayatını kaybetmiştir.
Edebi Kişiliği
Şemsettin Sami, yirmili yaşlarında yazarlık kariyerine başlamış ve ilk romanı “Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat” ile edebi kişiliğini ortaya koymuştur. Arnavut kökenli bir yazar olarak Arnavut sorunlarını yakından incelemiş, ancak Osmanlıcılığın önemli temsilcilerinden biri olarak da tanınmıştır. Türkçeyi modernleştirmek ve geliştirmek için çaba göstermiş, Türkçenin önemini vurgulamış ve Osmanlı devletinin modernleşmesine katkıda bulunmuştur.
Türk alfabesiyle yazılmış ilk roman, ansiklopedi ve sözlük eserleri dilin sadeleşmesi ve Türkçeleşmesine katkı sağlamıştır. Edebi kişiliği, dilin sadeleşmesi, kültürel mirasın korunması ve dilbilimin geliştirilmesi gibi alanlarda belirgin bir şekilde yansımaktadır.
Eserleri
Roman ve Oyunları:
- “Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat” (1874)
- “Besa Yahut Ahde Vefa” (1874)
- “Seydi Yahya” (1875)
- “Gave” (1876)
Sözlük ve Ansiklopedileri:
- “Kamus-ı Fransevi” (Fransızcadan Türkçe’ye) (1882)
- “Kamus-ı Fransevi” (Türkçeden Fransızcaya) (1885)
- “Kamusül Alam” (6 Cilt) (1889)
- “Kamus-ı Arabi” (Arapçadan Türkçe’ye) (1898)
- “Kamus-ı Türki” (1900)
Tercümeleri:
- “Tarih-i Mücmel-i Fransa” (Saint-Ouen) (1889)
- “İhtiyar Onbaşı” (Dumanoir-Ennery) (1890)
- “Galatee” (Florian Mitolojiye Ait Manzum Oyunu) (1890)
- “Şeytanın Yadigârları” (Soulie Macera Romanı)
- “Sefiller” (Victor Hugo)
- “Robinson” (Daniel Defoe)
Dilbilgisi Kitapları:
- “Usul-ü Tenkit ve Tertib” (1886)
- “Nev’usul Sarf-ı Türki” (1891)
- “Yeni Usul Elifba-yı Türki” (1889)
- “Tatbikat-ı Arabiye” (1911)
Cep Kütüphanesi Eserleri:
- “Medeniyyet-i İslamiyye” (1296)
- “Esatir – Kadınlar – Yer-Gök – İnsan – Emsal” (1296)
- “Letait – Lisan – Usul-ü Tenkid ve Tertib” (1303)
Şemsettin Sami’nin eserleri, Türk dilinin gelişimine ve Osmanlı kültürünün modernleşmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Edebi kariyeri ve akademik çalışmaları, Türk edebiyatının önemli taşlarından biri olarak kabul edilmesini sağlamıştır.